هفته ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط زیستی در ایران

خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است.گزارش پیش رو حاصل ثبت ۵۵ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است. در هفته‌ای که گذشت، دستکم ۳۲ صیاد و شکارچی غیرمجاز بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. بعلاوه بیش از ۶۶ تن چوب جنگلی قاچاق در ۵ استان کشور کشف و ضبط شده و دستکم ۸ متهم در این راستا بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. طی هفته اخیر شاخص کیفی هوا دستکم در ۵۱ شهر ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم برای تمام گروه‌ها و یا در شرایط بسیار ناسالم و خطرناک اعلام شد. همچنین در هفته ای که گذشت بحران‌های محیط زیستی ناشی از سو مدیریت در مقوله پسماند و آلاینده های محیط زیستی، در نقاطی از کشور تداوم داشت.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

در همین راستا، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه طی نیم قرن اخیر ٧٠ درصد گونه‌های برجسته حیات وحش را از دست داده‌ایم، گفت: “بسیاری از گونه‌ ها از جمله یوزپلنگ آسیایی نیز در لبه پرتگاه انقراض قرار دارند”.

وی در این خصوص اظهار داشت: “جمعیت یوزپلنگ‌ها قابل سرشماری نیست چرا که گونه‌ای گوشتخوار و شبگرد هستند، اما با استفاده از دوربین تله‌‎ای جمعیت تخمین زده می‌شود و اکنون تخمین جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران ۲۰ قلاده است.

اکبری ادامه داد: “وقتی جمعیت گونه از ۵۰ قلاده کمتر می‌شود، از نظر ژنتیک در معرض خطر است و باید با توجه ویژه حفاظت شود”.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۳۲ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۵ گزارش منابع رسمی است، در استان های آذربایجان غربی، قزوین، خراسان رضوی و مازندران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

همچنین طی هفته گذشته بیش از ۶۶ تن چوب قاچاق که حاصل جمع آوری ۵ گزارش منابع رسمی است، در استان های اصفهان، فارس، البرز، کرمان و قم کشف و ضبط شده و دستکم ۸ متهم در این خصوص بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

حق تنفس و هوای پاک

بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای مشهد ۱۴۹، اصفهان ۱۱۹، مبارکه ۱۰۹، شاهین شهر ۱۱۶، اراک ۱۵۷، شیراز ۱۵۰، البرز، تبریز ۱۰۹، تهران ۱۲۳، بیرجند، زیرکوه، نهبندان، سوسنگرد ۱۵۳، رامشیر ۱۶۸، اندیمشک ۱۰۳، حمیدیه ۱۱۹، پاوه ۱۶۲، قروه، ازنا، دلفان، پلدختر، رومشکان، کوهدشت، الیگودرز، سلسله، چگنی، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.

بعلاوه برخی از مسئولان کشور هوای شهرهای کرمانشاه ۲۲۹، سردشت، خرم آباد، سرایان، زنجان ۴۱۴، بندر امام خمینی ۳۵۷، امیدیه، رامهرمز، شوشتر و بندر ماهشهر ۵۰۰، اهواز ۴۳۶، شادگان ۴۶۸، دزفول ۳۲۴، بوکان، پیرانشهر، سنندج، مریوان، سقز، کامیاران، دورود، بروجرد، کنگاور ۵۰۰، سرپل‌ذهاب و قصرشیرین ۵۰۰ و اسلام آبادغرب ۳۰۸، فاقد سلامت کافی و در وضعیت ناسالم و یا هشدار برای ساکنین آن عنوان کردند.

شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:

از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌ است.

در همین زمینه عرفان مردانی، رئیس روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی اهواز طی یادداشتی در صفحه شخصی خود اعلام کرد: “در پی وقوع پدیده گردوخاک تعداد مراجعان به مراکز درمانی خوزستان در ۱۰ روز اخیر به ۴۷۷ مورد رسیده است که از این تعداد ۱۸ نفر بستری شده‌اند”.

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

طی هفته گذشته رئیس منطقه حفاظت شده ماله گاله اعلام کرد: “در این هفته ۵ فقره پرونده تخلف تخریب وتصرف اراضی وقطع درخت تشکیل شده است”.

همچنین فرماندار بانه از دستگیری متهم پرونده قطع درختان منطقه گردشگری سورین این شهرستان خبر داد.

رستم پور خاطرنشان کرد: “این فرد متخلف ۴۰۰ اصله درخت و یک هزار و ۳۰۰ نهال را در جنگل‌های بلوط روستای سورین بانه قلع و قمع کرده بود”.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی، از بین رفتن منابع آبی و جانداران

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.

در همین زمینه رئیس دیوان محاسبات کشور درباره چالش‌های آبی با بیان اینکه راه‌اندازی صنایع آب‌بر که اغلب در حوزه فلزات و معادن است، بیشترین مصرف آب را در پی دارد، گفت: این امر بعضاً بدون در نظر گرفتن اقلیم و جغرافیای بومی مناطق رقم می‌خورد و می‌تواند نابودی منابع آبی را در پی داشته و خشکسالی را سرعت دهد. این معضل در استان‌هایی با اقلیم نیمه‌بیابانی، بیابانی و کویری نظیر اصفهان، کرمان، یزد، خراسان جنوبی و خراسان رضوی بیشتر مشهود است”.

مهرداد بذرپاش افزود: “بر اساس آمار سازمان زمین‌شناسی سالانه ۲۵- ۱۷ سانتی متر فرونشست در کشور روی می‌دهد که این رقم شش برابر میانگین جهانی است. نبود نظارت و مدیریت مناسب پیرامون حفر چاه‌های آب (با وجود تعداد زیاد چاه غیرمجاز) و نصب نکردن کنتور دقیق روی تمامی چاه‌های مجوز‌دار یکی از عوامل در فرونشست زمین بوده که به تخلیه آب‌های زیرزمینی و نیز تنش آبی منجر شده‌ است”.

وی در خصوص اثرات زیست‌محیطی برخی طرح‌های کشوری هم گفت: “تا پایان سال ۱۳۹۹، تعداد ۱۵۴ طرح که پیشرفت فیزیکی عمده‌ای داشته‌اند، فاقد تأییدیه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی بودند. از این تعداد برای ۴۳ طرح بزرگ دولتی بدون محاسبه پیامد‌ها و خسارات زیست‌محیطی آن‌ها مجوز زیست‌محیطی مربوط جهت ادامه فعالیت توسط هیئت دولت صادر شده‌ است!”

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.

از سوی دیگر، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان فارس گفت: “استان فارس نسبت به میانگین جهانی مشکل بیشتری در زمینه آب دارد به گونه‌ای که سالانه ۷۰۰ میلیون مترمکعب کسری آبخوان در استان وجود دارد”.

وی با بیان اینکه برداشت‌های بی‌رویه سبب بدتر شدن موضوع آب شده است، افزود: “۱۳۴ دشت آبی در استان داریم که ۱۲۹ دشت ممنوعه و بحرانی شده و حتما باید چاره‌ای در این زمینه اندیشیده شود”.

همچنین مدیر کل هواشناسی استان اصفهان اعلام کرد: “بر اساس شاخص یک ساله حدود ۹۵ درصد و بر پایه محاسبات دوره ۱۰ ساله، ۸۵ درصد استان درگیر خشکسالی است”.

علاوه بر این مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی گفت: “حجم ذخایر آب سدهای استان به شدت کم شده است و در شرایط کنونی به صورت میانگین فقط ۳۰ درصد مخازن سدهای استان آب دارند”.

رئیس اداره هواشناسی کاشان نیز اعلام کرد: “دشت بزرگ کاشان به طور کامل در شرایط خشکسالی است به طوری که ۳۹ درصد خشکسالی بسیار شدید، ۳۸ درصد خشکسالی شدید، ۲۶ درصد خشکسالی متوسط و شش درصد نیز در وضعیت خشکسالی خفیف است که محدود به مناطق کوهستانی می‌شود”.

همچنین بر اساس گزارش منابع داخلی، به دلیل کاهش چشمگیر حجم برف در ارتفاعات به عنوان اصلی‌ترین ذخیره گاه آبی مازندران، اکثر منابع آبی استان خصوصاً در بخش مرکزی، با کم آبی کم سابقه مواجه است”.

گفتنی است؛ آمار دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور نشان می‌دهد، با سپری شدن ۱۷۱ روز از سال آبی تا ۲۱ اسفندماه (سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰) مجموع حجم ذخایر آب در مخازن سد‌های کشور به حدود ۲۳.۳۶ میلیارد مترمکعب رسیده که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته بیانگر ۱۷ درصد کاهش است.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

بر اساس گزارشات منابع داخلی، اخیرا کلنگ ساخت یک پالایشگاه در میانکاله بر زمین زده شده که این اتفاق نگرانی‌های جدی را از نظر تهدید زیست طبیعی در این منطقه به دنبال داشته است. مجید عباسپور، عضو سابق شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور و مشاور پیشین رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، با بیان اینکه احداث پالایشگاه در میانکاله و اجرای طرح طبیعتگردی در آشوراده، چند مشکل فنی جدی خواهد داشت گفت: “نخست اینکه به خاطر نوسانات آب دریای خزر در صورت اجرای این طرح‌ها، احتمال خشک شدن خلیج گرگان، منطقه شمالی کشور را تهدید خواهد کرد. نکته دوم هم اینکه اگر بنا باشد تا منطقه‌ای به عنوان منطقه گردشگری مطرح شود، همه جوانب و عوامل دخیل در حفاظت از محیط زیست منطقه باید به دقت تمام مورد بررسی و اجرا قرار بگیرد”.

وی ادامه داد: “به عنوان نمونه، مسائلی نظیر پساب‌ها و پسماندهایی که احتمالا ایجاد می‌شود، باید به دقت مورد کنترل و بررسی قرار بگیرد، در غیر اینصورت به شکل جدی مشکل‌آفرین خواهد بود. در کنار این مسئله، منطقه میانکاله، پناهگاه بزرگی برای پرندگان مهاجر از شمال سیبری بوده و در صورت اجرای این طرح، احتمال دگرگونی چرخه حیات برای این پرندگان به وجود خواهد آمد”.

مجید عباسپور همچنین با گلایه از عدم مشورت دولت با کارشناسان محیط زیست در این باره، خاطرنشان کرد: “وقتی هیچ مشورتی با عده‌ای که با موضوعات آشنایی دارند، صورت نگیرد، تبعات منفی ماجرا هم طبعا نادیده گرفته خواهد شد. هیچ مشورتی از سوی دولت با انجمن متخصصان محیط زیست ایران درباره طرح‌های میانکاله و آشوراده صورت نگرفته است”.

از سوی دیگر، به گزارش تارنمای دیوان محاسبات، سرانه تولید پسماند شهری ۸/۰ و روستایی ۵/۰ کیلوگرم در روز به ازای هر نفر است. با آنکه سرانه تولید پسماند در ایران نسبت به اکثر کشور‌های منطقه کمتر است، اما کشور از لحاظ مدیریت پسماند در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. هم اکنون در کشور ۷۲ درصد از پسماند تولیدی بدون پردازش تلنبار و دفن غیربهداشتی می‌شود و عملاً به پسماند‌های الکترونیکی هم توجهی نشده‌ است. بر این اساس و با توجه به آخرین گزارش عملکرد محیط‌زیستی (EPI)، کشور ایران وضعیت مناسبی در مدیریت پسماند ندارد. به نحوی که در رتبه ۹۷ از ۱۸۰ کشور جهان قرار گرفته‌ است.

در گزارش دیگری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس از وضعیت نابسامان جمع آوری فاضلاب های خارج از شبکه در اطراف شیراز انتقاد کرد و اظهار داشت: “برخی تانکرهای سیار حمل فاضلاب در این مناطق تقریبا همیشه هر جا بتوانند فاضلاب خود را تخلیه می کنند، انتظار است دستگاههای مسوول بر این موارد نظارت کنند”.

از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته می توان به گزارش دیوان محاسبات کشور در خصوص عملکرد ضعیف و تخلفات دستگاه‌های اجرایی تابعه سازمان حفاظت محیط‌زیست اشاره کرد.

گفتنی است دیوان محاسبات کشور در گزارشی به عملکرد ضعیف، ترک فعل و تخلفات دستگاه‌های اجرایی تابعه سازمان حفاظت محیط‌زیست پرداخت. طبق این گزارش در بودجه سال ۱۳۹۹ بیش از ۹ هزار میلیارد ریال در اختیار صندوق ملی محیط‌زیست قرار گرفت که این مبلغ باید صرف اعطای تسهیلات مالی برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و جلوگیری از تخریب محیط‌ زیست می‌شد. با وجود پیگیری‌های مکرر دیوان محاسبات، تا پایان سال ۱۳۹۹ تنها پنج پروژه به ارزش ۳۱ میلیارد ریال و در مجموع تا آبان ماه سال جاری، تنها ۱۰ پروژه به ارزش ۲۴۳ میلیارد ریال موفق به اخذ تسهیلات از این صندوق شده‌اند. مصرف نشدن بیش از ۹۰ درصد وجوه صندوق ملی محیط‌ زیست تا پایان آذرماه امسال موجب اجرا نشدن بسیاری از طرح‌های محیط‌زیستی شده‌ است.

source https://mohitzist.bashariyat.org/?p=30562